Công nghệ chỉnh sửa gen đang mở ra bước ngoặt lớn cho y học, nông nghiệp và sinh học hiện đại. Từ chữa bệnh di truyền đến cải thiện năng suất cây trồng, công nghệ này hứa hẹn thay đổi tương lai loài người. Nhưng liệu nó có thực sự an toàn và đạo đức?

Công nghệ chỉnh sửa gen là gì và hoạt động như thế nào

Công nghệ chỉnh sửa gen (gene editing) là phương pháp can thiệp trực tiếp vào ADN của sinh vật để thay đổi, xóa bỏ hoặc thay thế một đoạn gen nhất định. Trong đó, nổi bật nhất hiện nay là công nghệ CRISPR-Cas9, được coi như một “kéo sinh học” có khả năng cắt chính xác các đoạn gen mục tiêu trong bộ gen.

Nguyên lý hoạt động của CRISPR dựa trên hệ miễn dịch tự nhiên của vi khuẩn, cho phép nó nhận diện và tiêu diệt virus xâm nhập. Trong kỹ thuật chỉnh sửa gen, các nhà khoa học sử dụng enzyme Cas9 để cắt ADN tại một vị trí được xác định bởi chuỗi ARN dẫn đường. Sau khi cắt, cơ thể sẽ tự sửa chữa vết cắt bằng hai cách: nối lại tự nhiên (gây đột biến) hoặc chèn thêm đoạn gen mới do con người thiết kế.

Sự chính xác và dễ tùy chỉnh của CRISPR-Cas9 khiến nó trở thành công cụ hiệu quả nhất trong lĩnh vực chỉnh sửa gen hiện nay, vượt trội hơn các kỹ thuật trước như ZFN hay TALEN cả về chi phí, thời gian và độ chính xác.

Xem ngay: Công nghệ in 3D y tế đang thay đổi nền y học hiện đại?

Ứng dụng thực tiễn của công nghệ chỉnh sửa gen

Công nghệ chỉnh sửa gen đã và đang được ứng dụng trong nhiều lĩnh vực quan trọng, mang lại tiềm năng thay đổi cả thế giới sinh học.

Trong y học, công nghệ này mở ra hy vọng chữa trị các bệnh di truyền như thiếu máu hồng cầu hình liềm, xơ nang, hay thậm chí một số bệnh ung thư. Tháng 11 năm 2023, Anh là quốc gia đầu tiên cấp phép cho liệu pháp chỉnh sửa gen điều trị một dạng thiếu máu di truyền, đánh dấu bước tiến lớn trong y học cá thể.

Ngoài ra, các nghiên cứu đang được triển khai để chỉnh sửa gen phôi người nhằm ngăn ngừa các bệnh di truyền ngay từ giai đoạn phát triển ban đầu. Tuy nhiên, điều này cũng gây ra nhiều tranh cãi về đạo đức và pháp lý.

Trong nông nghiệp, chỉnh sửa gen giúp tạo ra các giống cây trồng kháng sâu bệnh, chịu hạn tốt hoặc tăng giá trị dinh dưỡng. Thay vì sử dụng giống biến đổi gen GMO truyền thống, chỉnh sửa gen có thể can thiệp chính xác hơn và ít để lại dấu vết nhân tạo, khiến sản phẩm dễ được chấp nhận hơn trên thị trường.

Lĩnh vực bảo tồn sinh học cũng đang thử nghiệm chỉnh sửa gen để cứu các loài có nguy cơ tuyệt chủng hoặc kiểm soát các loài xâm hại như muỗi truyền sốt rét. Một ví dụ là dự án "gene drive" nhằm lan truyền đột biến bất lợi cho muỗi để giảm thiểu số lượng cá thể mang mầm bệnh.

Xem ngay: Thiết bị đeo y tế là gì? Tác dụng thực tế ra sao?

Những thách thức và tranh cãi xung quanh công nghệ chỉnh sửa gen

Dù mang lại tiềm năng to lớn, công nghệ chỉnh sửa gen vẫn đặt ra nhiều thách thức về đạo đức, pháp lý và kỹ thuật. Một trong những lo ngại lớn nhất là việc chỉnh sửa gen ở người, đặc biệt là gen phôi, có thể dẫn đến các hệ quả không lường trước trong nhiều thế hệ sau.

Câu chuyện về nhà khoa học Trung Quốc tuyên bố tạo ra hai bé gái có gen chỉnh sửa chống HIV vào năm 2018 đã dấy lên làn sóng phản đối gay gắt. Giới khoa học cho rằng việc áp dụng kỹ thuật này trên con người khi chưa đủ an toàn và kiểm soát sẽ là một hành động vô trách nhiệm.

Ngoài ra, còn có các rủi ro kỹ thuật như hiện tượng “ngoài mục tiêu” (off-target) khiến enzyme cắt nhầm đoạn ADN, gây ra đột biến không mong muốn. Dù công nghệ đang ngày càng được hoàn thiện để giảm thiểu sai sót, vẫn cần có thời gian để kiểm nghiệm tính an toàn lâu dài.

Về mặt pháp lý, nhiều quốc gia vẫn chưa có khung quy định rõ ràng cho công nghệ chỉnh sửa gen, đặc biệt là khi ứng dụng trong nông nghiệp và y học. Một số nước cấm chỉnh sửa gen ở người vì lo ngại về biến đổi di truyền không kiểm soát được, trong khi những nước khác lại khuyến khích nghiên cứu với sự giám sát chặt chẽ.

Một khía cạnh khác là đạo đức và phân biệt xã hội. Nếu việc chỉnh sửa gen trở thành dịch vụ phổ biến, những người có điều kiện kinh tế sẽ có khả năng “nâng cấp” di truyền, dẫn đến bất bình đẳng về thể chất, trí tuệ và tuổi thọ giữa các tầng lớp trong xã hội.

Dù còn nhiều tranh cãi, công nghệ chỉnh sửa gen vẫn được xem là bước tiến cách mạng trong khoa học hiện đại. Việc ứng dụng hợp lý sẽ mang lại lợi ích to lớn cho sức khỏe và đời sống, miễn là đi kèm với đạo đức và kiểm soát chặt chẽ.

Xem ngay: Vì sao y học cá nhân hóa đang là xu hướng mới của thế giới