Tia cực tím từ Mặt Trời có thể gây hại cho con người và sinh vật. May mắn thay, Trái Đất có một tầng khí quyển đặc biệt giúp ngăn chặn phần lớn tia này. Vậy tầng nào bảo vệ Trái Đất khỏi tia cực tím?
Tầng ozone là gì?
Tầng ozone là một lớp khí quyển nằm trong tầng bình lưu, cách bề mặt Trái Đất khoảng 15 đến 35 km. Nó được tạo thành từ các phân tử ozone (O₃), mỗi phân tử gồm ba nguyên tử oxy.
Ozone không phải là oxy mà chúng ta hít thở (O₂), mà là một dạng khác của oxy với cấu trúc hóa học đặc biệt, cho phép nó hấp thụ bức xạ tia cực tím.
>>> Xem thêm tại: Lỗ đen là gì và tại sao nó hút mọi vật chất?
Cơ chế bảo vệ khỏi tia UV
Tia cực tím (UV) từ Mặt Trời được chia thành ba loại chính dựa trên bước sóng và mức độ nguy hiểm:
UVA (bước sóng dài): Gây lão hóa da, ít bị tầng ozone hấp thụ.
UVB (bước sóng trung bình): Gây cháy nắng, tổn thương DNA, và là nguyên nhân chính gây ung thư da. Hầu hết tia UVB bị tầng ozone hấp thụ.
UVC (bước sóng ngắn): Cực kỳ nguy hiểm và có khả năng gây chết người. May mắn thay, tất cả tia UVC đều bị tầng ozone và oxy trong khí quyển hấp thụ hoàn toàn trước khi đến được bề mặt Trái Đất.
Khi tia UV đi vào tầng ozone, các phân tử ozone sẽ hấp thụ năng lượng của tia UV và bị phá vỡ thành phân tử oxy (O₂) và nguyên tử oxy (O). Sau đó, O₂ và O có thể tái hợp để tạo thành O₃ (ozone) một lần nữa. Chu trình này liên tục diễn ra, giúp hấp thụ và chuyển hóa tia UV, ngăn không cho chúng đến được bề mặt Trái Đất với cường độ nguy hiểm.
Tầm quan trọng và cách bảo vệ tầng ozone
Việc hiểu tầng nào bảo vệ Trái Đất khỏi tia cực tím cũng đồng nghĩa với việc nhận thức được tầm quan trọng của việc bảo vệ nó.
Sự suy giảm của tầng ozone:
+ Trong những thập kỷ cuối thế kỷ 20, các nhà khoa học phát hiện ra rằng tầng ozone đang bị suy giảm, đặc biệt là hình thành "lỗ thủng ozone" ở vùng cực.
+ Thủ phạm chính là các hóa chất nhân tạo chứa clo và brom, nổi bật là chlorofluorocarbons (CFCs) và halon, từng được sử dụng rộng rãi trong tủ lạnh, bình xịt, và chất chữa cháy. Khi bay lên tầng bình lưu, các chất này sẽ phá hủy các phân tử ozone.
Hậu quả của việc thiếu tầng ozone:
+ Ảnh hưởng đến sức khỏe con người: Tăng nguy cơ ung thư da (ung thư tế bào đáy, ung thư tế bào vảy, u ác tính), đục thủy tinh thể, suy giảm hệ miễn dịch.
+ Ảnh hưởng đến hệ sinh thái: Gây hại cho thực vật, đặc biệt là cây trồng và sinh vật phù du (nền tảng của chuỗi thức ăn đại dương), ảnh hưởng đến sự cân bằng sinh thái toàn cầu.
+ Thay đổi khí hậu: Mặc dù không phải là nguyên nhân chính, nhưng sự thay đổi của tầng ozone cũng có thể ảnh hưởng đến các kiểu thời tiết và nhiệt độ trên Trái Đất.
Những nỗ lực bảo vệ:
+ Nhờ sự nhận thức về nguy hiểm, cộng đồng quốc tế đã ký kết Nghị định thư Montreal vào năm 1987, một thỏa thuận quốc tế nhằm loại bỏ dần các hóa chất gây suy giảm tầng ozone.
+ Nhờ những nỗ lực này, tầng ozone đang dần phục hồi, dự kiến sẽ trở lại mức trước năm 1980 vào giữa thế kỷ 21. Đây là một trong những câu chuyện thành công lớn nhất về hợp tác môi trường toàn cầu.
>>> Xem thêm tại: Mặt Trời là hành tinh hay ngôi sao trong vũ trụ?
Tầng ozon đóng vai trò như một lá chắn tự nhiên, bảo vệ sự sống trên Trái Đất khỏi tia cực tím. Bảo vệ tầng ozon chính là góp phần gìn giữ môi trường sống an toàn cho các thế hệ tương lai.